Jak zatonął pierwszy australijski okręt podwodny?

Przed odnalezieniem wraku wiadomo było jedynie, że HMAS „AE1” zaginął 14 września 1914 r. wraz z całą, 35-osobową załogą. Wydarzenie to było o tyle ważne, że była to pierwsza strata australijskiej marynarki wojennej i pierwszy okręt podwodny utracony przez siły alianckie w czasie I wojny światowej. HMAS „AE1” był stosunkowo niedużą jednostką pływającą (typu E), o długości 55,17 m, szerokości 6,86 m i wyporności podwodnej 726 ton, którą zbudowano w Wielkiej Brytanii i wprowadzono do służby 28 lutego 1914 r.

Jak się okazało, jej wrak był w wyjątkowo dobrym stanie i zachował się praktycznie w jednym kawałku, ale pomimo tego odnaleziono go dopiero po kilkunastu ekspedycjach, w których połączono siły australijskiej marynarki wojennej, australijskiego instytutu okrętów podwodnych, australijskiego narodowego muzeum morskiego, holenderskiej firmy Fugro Survey oraz rządu Papui-Nowej Gwinei. Kluczem do sukcesu okazał się statek badawczy „Fugro Equator” (o wyporności około 2000 ton), pływający pod banderą Bahamów i wyposażony w najnowocześniejsze systemy obserwacji podwodnej (w tym przede wszystkim w wielowiązkową echosondę Kongsberg EM710 i bezzałogowy, głębokowodny pojazd podwodny).

„Jest to jedno z najważniejszych odkryć w morskiej historii Australii”

Ogromnym sukcesem było oczywiście samo zlokalizowanie wraku (w trakcie trzynastej wyprawy poszukiwawczej w grudniu 2017 r.), który jak się okazało leżał na dnie wód otaczających grupę wysp Duke of York u wybrzeżu Papui Nowej Gwinei. Operacja była standardowa, a więc najpierw wykryto podwodny obiekt wielowiązkową echosondą, a później dokonano jego identyfikacji z wykorzystaniem kamery zamontowanej na bezzałogowym, głębokowodnym pojeździe podwodnym.

Wyjaśniono w ten sposób jedną z najbardziej frapujących tajemnic australijskiej marynarki wojennej, ale tylko pozornie. Nadal bowiem nie wiadomo było, dlaczego okręt podwodny HMAS „AE1” w ogóle zatonął. Do wyjaśnienia tego nie można jednak było wykorzystać płetwonurków, ponieważ wrak znajduje się pod wodą na głębokości 300 m.

Australijczycy mogli więc jak na razie skorzystać jedynie ze zdalnie sterowanych pojazdów podwodnych i tylko z zewnątrz sprawdzili, w jakim stanie znajduje się zaginiona jednostka. Ostateczne wnioski z tego rekonesansu i późniejszych analiz oficjalnie przedstawiła osobiście australijska minister obrony Marise Payne. W swoim wystąpieniu zwróciła uwagę, że na pokładzie HMAS „AE1” były zamontowane relingi zabezpieczające załogę, a wszystkie włazy do wnętrza okrętu były zamknięte.

Według Payne „Pierwsze oceny uzyskane z ekspedycji wskazują, że „AE1” został przygotowany do stanu pozwalającego na prowadzenie operacji podwodnych. Raport wskazuje, że „gdy doszło do tragedii, AE1” był prawdopodobnie zanurzony lub zanurzał się wracając do Rabaul, po patrolu polegającym na szukaniu aktywności wroga wokół wysp Duke of York… Dzięki niestrudzonym wysiłkom wielu osób odkryliśmy ostateczne miejsce spoczynku 35 dusz, które oddały wszystko służbie na rzecz sprzymierzonych… Cieszymy się, że możemy zapewnić spokój dla rodzin i całej społeczności marynarki wojennej dzięki zidentyfikowaniu miejsca spoczynku zaginionych członków załogi”.