Reklama

Siły zbrojne

Aktywne systemy ochrony pojazdów. Jak wybrać kierunki modernizacji?

Czołg Merkawa IV - pierwszy na świecie tej klasy pojazd, wyposażony w system ochrony aktywnej klasy "Hard Kill" użyty bojowo. Fot. IDF/flickr
Czołg Merkawa IV - pierwszy na świecie tej klasy pojazd, wyposażony w system ochrony aktywnej klasy "Hard Kill" użyty bojowo. Fot. IDF/flickr

Do obecnie stosowanych systemów ochronnych możemy zaliczyć przede wszystkim wszelkiego rodzaju pancerze i osłony zapewniające przetrwanie na polu walki zarówno pojedynczym żołnierzom jak i systemom uzbrojenia. W ich skład wchodzą aktywne i pasywne środki ochrony w tym chroniące bezpośrednio przed działaniem uderzeniowym/wybuchowym oraz umożliwiające takie na nie oddziaływanie by zminimalizować jego skutki. Systemy walki radioelektronicznej czy chociażby zakłócania są też traktowane, jako pewien składnik ww. elementów ochrony.

Skuteczność systemów ochronnych, ich zdolność ochronną (protection capacity), determinuje stopień przeżywalności na polu walki, jaki one zapewniają w szerokim spektrum ich wykorzystania. Oczywiście będzie on inny dla poszczególnych systemów uzbrojenia i oprócz parametrów czysto technicznych będzie zależał od wielu innych czynników takich jak zapewnienie wymaganej manewrowości, użyteczności czy uniwersalności.

Rozwijany od setek lat system osłon oparty na pancerzach (passive armour) obecnie daje olbrzymie możliwości w zależności od wymogów użytkowych w stosunku do danego systemu uzbrojenia. Możemy praktycznie wszystko – już nie tylko opancerzamy i dopancerzamy (add on armour) wozy bojowe, ale również statki powietrzne, okręty czy pojedynczych żołnierzy. Technologia produkcji materiałów a w szczególności inżynieria materiałowa stworzyła szerokie spektrum pancerzy odpornych na obecne zagrożenia. Do różnych klas pancerzy stalowych dołączyły kompozyty na bazie nowych materiałów metalowych oraz ceramiki, szkła, tworzyw sztucznych i włókien. Nanotechnologia daje jeszcze większe możliwości budowy skutecznych osłon, niweluje niektóre wady technologii ich tradycyjnego wytwarzania oraz zapewnia zmniejszenie ich masy, obecnie głównego czynnika determinującego zastosowanie pancerzy na różnych systemach uzbrojenia.

Badania przeprowadzone w przeciągu kilkudziesięciu ostatnich lat zaowocowały powstaniem pasywnych i aktywnych systemów osłony. Stanowią one nową jakość a jedynie niektóre państwa mogą pochwalić się pewnymi doświadczeniami czy ich bojowym użyciem. Obecnie ewoluują one z ciężkich i mało efektownych systemów przeznaczonych dla konkretnych pojazdów w lżejsze i uniwersalne rozwiązania dla szeregu systemów walki i zabezpieczenia działań w tym dla pojedynczych żołnierzy.

Elementami zwiększającymi przeżywalność poza tradycyjnymi pancerzami są również specjalistyczne osłony (np. ekrany przeciw-kumulacyjne, pancerze reaktywne (explosive reactive armour) czy wykładziny antyodłamkowe), systemy redukujące skutki wybuchu min i materiałów wybuchowych, powłoki redukujące zobrazowanie optyczne, noktowizyjne, termowizyjne i radiolokacyjne, systemy stawiania zasłon dymnych czy wykrywające wstępnie systemy namierzania przeciwnika w celu skutecznego obezwładnienia przed atakiem z jego strony.

Elementem zwiększającym stopień ochrony zwłaszcza dla współczesnych statków powietrznych i okrętów jest zastosowanie w ich budowie (lub elementach konstrukcji) technologii stealth oraz powłok absorbujących promieniowanie radiolokacyjne oraz zmniejszających emisje cieplną nagrzanych elementów struktury. W konstrukcji tak skomplikowanych systemów jak okręty czy samoloty dubluje się istotne podzespoły i mechanizmy ważne dla przeżywalności na polu walki. Aktywne urządzenia zakłócające mogą nie tylko zakłócić radary i środki łączności przeciwnika, ale również przetwarzać jego sygnały radiolokacyjne i retransmitować je lub ich wierne kopie, by tworzyć fałszywe echa własnych systemów.

Chyba największą wadą tych wszystkich rozwiązań jest to, że w większości powstają one, jako odpowiedź na nowe zagrożenia, niejako nadążają za ich rozwojem i zawsze istnieje pewien stan i obszar, w którym brak jest jakiekolwiek osłony.

Kolejną niedogodnością jest ich ograniczona skuteczność (nawet w wypadku zastosowania najnowszych rozwiązań technologicznych) oraz pewien ściśle określony obszar zastosowania (brak uniwersalności chyba, że w połączeniu kilku różnych rozwiązań). Takie połączenie kilku rozwiązań powoduje powstanie kolejnej wady, już wspomnianego wzrostu masy a więc potencjalnego obniżenia wymaganych parametrów użytkowych systemu, na którym chcemy je zainstalować oraz wzrostu zapotrzebowania na energie niezbędną do ich zasilania.

Zastosowanie najnowszych rozwiązań w dziedzinie pasywnych pancerzy warstwowych współczesnych czołgów czy ciężkich transporterów opancerzonych również nie gwarantuje zapewnienia ciągłości działania tym pojazdom. Uderzenie poruszającego się z prędkością do ok. 1800 m/s pocisku nawet w wypadku braku penetracji pancerza spowoduje wyeliminowanie pojazdu a już na pewno jego załogi z walki. Tak duża energia uderzenia będzie niszcząca szczególnie dla elementów instalacji wewnętrznej, optoelektroniki a przede wszystkim dla człowieka, zarówno w postaci fizycznych urazów jak i oddziaływania psychicznego.

Paradoksalnie rozwijane i wprowadzane na wyposażenie aktywne systemy ochrony pojazdów wykazują dużą skuteczność przeciw pociskom kumulacyjnym (wystrzeliwanym z różnych systemów uzbrojenia i mającym w najnowszych rozwiązaniach wysoką przebijalność) natomiast ich skuteczność przeciw pociskom podkalibrowym jest znikoma (a one charakteryzują się niższą przebijalnością). Większość aktywnych systemów obrony opiera się na radiolokacyjnym sposobie śledzenia i naprowadzania, co czyni je wykrywalnymi i podatnymi na obezwładnienie.

Lawinowy wzrost możliwości optoelektronicznych systemów wykrywania i naprowadzania powoduje również zmniejszenie skuteczności systemów ochrony takich jak pokrycia z wykorzystaniem technologii stealth czy aktywnych urządzeń zakłócających.

Wobec obecnie stosowanych pancerzy istnieją jeszcze pewne ograniczenia użytkowe związane z ich odpornością eksploatacyjną w postaci odporności na narażenia klimatyczne, mechaniczne czy udar termiczny.

Przesłankami przemawiających za rozwojem i wprowadzaniem nowych rozwiązań w dziedzinie systemów osłon na uzbrojenie są nowe wyzwania w zakresie taktyki walki, rozwój metod ataku z zastosowaniem coraz bardziej skutecznego uzbrojenia precyzyjnego w tym broni wysokoenergetycznych, systemów namierzania i lokalizacji oraz rosnący, niekorzystny ekonomicznie stosunek system chroniony – system jego zwalczania. Do istotnych czynników zaliczyć należy także:

  • ograniczenia dalszego rozwoju pancerzy pasywnych i reaktywnych, których ciężar dla współczesnych systemów bojowych osiągnął poziom krytyczny;

  • zwiększenie intensywności prowadzenia działań w terenie zurbanizowanym, górzystym, pustynnym, co wymaga zapewnienia praktycznie tego samego poziomu obrony dla całego systemu ze względu na wielokierunkowość możliwego ataku (np. z tyłu, z górnej półsfery);

  • zapewnienie efektywnego środka ochrony wobec zaawansowanych systemów optoelektronicznego wykrywania i kierowania;

  • autonomiczność działania w zakresie wykrywania zagrożenia i jego zwalczania;

  • możliwość zwiększenia stopnia obrony poprzez wprowadzanie nowych rozwiązań bez konieczności ingerencji w klasyczne rozwiązania;

  • możliwość rozwoju systemów pozwalająca na jednoczesne zwalczanie kilku różnych zagrożeń na różnych kierunkach;

  • koszt nowoczesnych urządzeń, zwłaszcza zapewniających aktywną osłonę systemu.

Wyzwania

Nowe pomysły i badania związane z zwiększeniem skuteczności osłon różnych systemów walki doprowadziły do powstania i rozwoju kilkunastu propozycji rozwiązań. Ich działanie jest oparte na wykorzystaniu różnych nowo poznanych zjawisk fizycznych czy połączeniu nowych zdolności z zastosowaniem już istniejących i sprawdzonych.

Częstym elementem wykorzystywanym w nowych rodzajach systemów osłony jest radiolokacyjny system do wykrywania, śledzenia i naprowadzania. Wobec nich powinno się zapewnić pełną obserwację w azymucie i elewacji wokół osłanianego systemu. Jednocześnie powinny one dokonywać rozpoznania np. pocisku na tle zakłóceń (powstających na skutek odbicia fal radarowych od powierzchni ziemi czy innych obiektów), co jest utrudnione ze względu na bardzo małą powierzchnię pocisku (<100 cm2) widzianą od strony bronionego obiektu. Radarowy podsystem obserwacji musi mieć zdolność do szybkiego dokonywania klasyfikacji stopnia zagrożenia.  Impuls radarowy powinien być krótkotrwały, aby uniknąć potencjalnego ataku pocisku naprowadzanego na źródło fal radarowych bronionego pojazdu a sam radar odporny na systemy zakłócania. Skokowe możliwości dałoby zastąpienie radiolokacyjnego systemu wykrywania systemem optoelektronicznym, trudniejszym obecnie do wykrycia.

Aktywny system obrony dla lądowych systemów walki pomimo ciągłego udoskonalania nie jest w stanie przeciwdziałać wszystkim obecnym zagrożeniom. Zakładając, że czas reakcji systemu na odpalenie pocisku wynosi tylko 1 ms, a zniszczenie nadlatującego EFP lub pocisku podkalibrowego powinno nastąpić w odległości około 1 m od powierzchni atakowanego pojazdu, to antypociski powinny osiągać następujące prędkości:

  • do zwalczania EFP – od kilkudziesięciu do ponad 300 m/s (odległość odpalenia EFP od 50 do 10 m od celu);

  • do zwalczania pocisków podkalibrowych – rzędu 0,5÷1,5 m/s (odległość odpalenia pocisku podkalibrowego od 2500 do 1500 m od celu).

Podane parametry wskazują, że zniszczenie nadlatującego EFP wydaje się obecnie mało prawdopodobne i jest znacznie trudniejsze niż zniszczenie pocisku podkalibrowego. Taki system pozostaje praktycznie bez szans w przypadku zastosowania broni wysoko energetycznej.

Jednym z proponowanych rozwiązań jest zastosowanie aktywnego systemu osłony, w którym w charakterze „ochronnego parasola” wykorzystane będą termobaryczne ładunki wybuchowe. Ich zadaniem było by wytwarzanie lokalnego bardzo wysokiego ciśnienia i temperatury, które to powodowałoby neutralizację lub zredukowanie energii nadlatującego zagrożenia. Zaletą takiego rozwiązania jest to, że ładunki termobaryczne umożliwiają określenie promienia ich działania (jest on proporcjonalny do masy ładunku), co w połączeniu z krótkim czasem reakcji ułatwia ich wykorzystanie w skomplikowanym lub zurbanizowanym terenie. Istnieją również próby zastąpienia ładunków termobarycznych innymi wysokoenergetycznymi systemami obezwładniania (np. laserowe), których działanie oparte było by na bezpośrednim zwalczania lub wytworzeniu wysoko energetycznej „tarczy ochronnej”.

Kolejnym rozwijanym kierunkiem badań jest stworzenie systemów wykrywania optoelektroniki służącej do naprowadzania uzbrojenia przeciwnika. Takie systemy powinny cechować się dużym zasięgiem działania (przewyższającym obecnie wykorzystywane rozwiązania), krótkim czasem reakcji i przekazywania danych dla własnego systemu namierzania i zwalczania.

Mając powyższe na uwadze należy w zakresie samodzielnego poszukiwania rozwiązań problemów technicznych związanych z aktywnymi systemami obrony:

  • prowadzić prace w dziedzinie radiolokacji w celu opracowania nowych małogabarytowych stacji radiolokacyjnych, o wysokiej czułości i odporności na zneutralizowanie różnymi środkami, pozwalających na szybkie i niezawodne wykrycie oraz identyfikację zagrożenia;

  • rozszerzać badania nad systemami wykrywania i zakłóceń układów namierzania i kierowania ogniem;

  • rozwijać prace prowadzone nad systemami posługującymi się technologią laserową, zdolnymi wykryć soczewkę optyczną (np. celownika optycznego lub lornetki), które mogłyby być w przyszłości zastosowane w różnych systemach osłony.

  • zainicjować prace nad systemami „samouczącymi się”, zdolnymi do adaptowania się do zmiennych warunków pola walki.

Wobec skokowo rosnących zdolności penetracji automatycznej broni średniego kalibru (obecnie uzyskuje się przebicia dochodzące do 140 mm RHA, a więc odpowiadające opancerzeniu czołgów II generacji), rozwijania broni elektromagnetycznej i laserowej oraz zastosowania przez pojedynczych żołnierzy lekkich precyzyjnych systemów zwalczania, zastosowanie tradycyjnych pancerzy stalowych a nawet warstwowych kompozytów (o dużej masie) wydaje się niecelowe. Lepszym rozwiązaniem będzie połączenie różnych aktywnych i pasywnych systemów osłon w jeden integralny blok osłony umożliwiającej przeciwdziałanie całemu spektrum zagrożeń w całej półsferze lub sferze otaczającej ochraniany obiekt.

W obszarze systemów kamuflażu prace podążają do stworzenia materiałów „adaptacyjnych” do warunków otaczającego środowiska i zapewniających ukrycie wobec całego spektrum systemów wykrywania włącznie z zniekształceniem cienia sylwetki ochranianego obiektu. System taki zapewniał będzie chłodzenie lub ogrzewanie elementów lub całości obiektów osłanianych w zależności od potrzeb i wykrytych zagrożeń oraz adaptacji do elementów otaczającego środowiska działania.

W nieco innym kierunku podążają prace nad wyposażeniem systemów walki w pokrycie podobne do np. ludzkiej skóry, umożliwiające wykrycie uszkodzenia lub zniszczenia i zdolne do wyczuwania parametrów otoczenia. Takie inteligentne osłony składające się z tysięcy wtopionych w nie mikroczujników umożliwią pozyskiwanie wielu przydatnych w walce danych (jak np. prędkości wiatru, temperaturę, naprężenia i przemieszczeń struktury, paletę otaczających barw itp). Dane te umożliwiają szybszą adaptację systemu do zmian otoczenia, ciągły monitoring czy wypracowanie przeciwdziałania (również wobec systemów zakłócania) w połączeniu z systemem zarzadzania. Istotne jest również zmniejszenie kosztów eksploatacji systemu poprzez ograniczenie jego logistycznego zabezpieczenia do niezbędnego minimum.

Głównie dla lotnictwa pracuje się nad technologią umożliwiającą szybkie autonomiczne usuwanie uszkodzeń doznanych podczas lotu. Jego istota polega na zastosowaniu węglowych nanoprzewodów zawierających specjalne spoiwo uszczelniające uszkodzoną np. podczas ostrzału strukturę. Adaptacja tego rozwiązania do innych systemów walki umożliwi w przyszłości ograniczenie ich masy i skokowe zwiększenie przeżywalności.

Te wszystkie działania są ukierunkowane na zapewnienie:

  • zwiększonej przeżywalności i mobilności na różnych poziomach zastosowania bojowego systemu;

  • wysokiej odporności na wykrycie i zakłócenie działania;

  • ograniczenia masy systemu osłony;

  • zmniejszenia kosztów związanych z pozyskaniem i eksploatacją;

  • łatwej i szybkiej adaptacji pod nowe zagrożenia związane przede wszystkim z wprowadzeniem broni wysokoenergetycznych.

Jednym z ostatnio prowadzonych badań jest znalezienie metod pozyskiwania nici przędnych (dorównujących parametrami niciom pajęczym) w manipulacjach genetycznych dokonanych na jedwabnikach. Okazuje się, że powszechnie znana nić pajęcza jest elastyczna, nie rozpuszcza się w wodzie oraz ma bardzo dobre własności mechaniczne. Może zwiększyć swoją długość o 40% bez rozerwania się. Charakteryzuje się dużą wytrzymałością mechaniczną, najwyższą wśród naturalnych włókien. Nici przędne większości pająków cechuje wytrzymałość dwukrotnie, a chruścików 1,5 razy wyższa niż wytrzymałość stali o tym samym przekroju. Te parametry stawiają wyroby z ww. materiałów na znacznie wyższym poziomie doskonałości od obecnie stosowanych a w zastosowaniach militarnych mogą przyczynić się do zmian w sposobie projektowania i użycia sprzętu wojskowego na przyszłym polu walki.

Omawiane założenia są powiązane z wymaganiami dotyczącymi zastosowania poszczególnych systemów uzbrojenia na obecnym i przyszłym polu walki. Można z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że nastąpi ograniczenie użycia wojsk lądowych w przyszłych konfliktach o charakterze interwencyjnym lub niskiej intensywności a i charakter pełno-skalowego konfliktu nie będzie przypominał tych z końca ubiegłego i początku obecnego wieku.

Działania zbrojne będą ograniczone do oddziaływania za pomocą broni precyzyjnych, lotnictwa i marynarki a użycie oddziałów lądowych nastąpi po uzyskaniu dużej pewności ich niezbędności i ograniczenia strat. Z czasem część zadań żołnierzy przejmą roboty bojowe i inne systemy bezzałogowe. Takie podejście spowoduje odejście od klasycznych osłon na rzecz systemów zwiększających świadomość sytuacyjną a przede wszystkim dającym przewagę (czasu, odległości i skuteczności) wykrycia potencjalnego zagrożenia. Zintensyfikuje je również rozwój systemów adaptacyjnych i samo naprawczych wobec nowych zagrożeń i zmian środowiska, w którym prowadzone są działania.  

Marek Dąbrowski

Reklama

Komentarze (7)

  1. Guest

    Nie ma sensu dążyć za wszelka cenę do ulepszanie osłony czołgu jeżeli ktoś wymyśli super osłonę to ktoś wymyśli super pocisk na ta osłonę i koło się zamyka.Sztuką jest abyś ty zauważył pierwszy pojazd opancerzony. Mamy taki pojazd PL01 CONCEPT ale brakuje mu radaru który by rozpoznawał cele z wielu kilometrów, z systemem swój- obcy i raził cele naziemne i powietrzne czyli taki wóz wsparcia powinien dodatkowo być wyposażony w rakiety np grom,jeżeli ktoś nie widzi wcześniej czołgu to go nie ma i to jest najlepszy kamuflaż.i nie potrzebne opancerzenie Wóz taki powinien dodatkowo być wyposażony dozymetry promieniowanie na allegro kosztuje może z 100 zł a ile daje,środki ostrzegania chemicznego.Również powinien zawierać informacje z satelitów o położeniach jednostek aby szybciej zwalczać obce jednostki twe wóz wsparcia powinien nazywać się Shadow(cień),.

    1. AS

      Nie mamy tego pojazdu PL01 CONCEPT to tylko makieta on nie istnieje i znając życie pewnie nigdy nie powstanie !

    2. MadMax

      Radar jak pamiętam jest systemem aktywnym? Czyli można wykryć położenie pojazdu z wielu kilometrów wykrywając wiązkę laserową którą emituje... Super pomysł, może jeszcze pomalować go na żółto by był lepiej widocznym celem?

  2. głąb

    Wszystkich polskich naukowców od inżynierii materiałowej będę uważał za naukowe miernoty do momentu przedstawienia pancerza wielowarstwowego. CZEKAM!

    1. Uzi

      Mocno powiedziane jak na trolla, zabierz się do roboty sam. Czekamy

    2. MadMax

      Zapewne już widzisz oczami wyobraźni zastosowanie liniowe takiego pancerza w jakimś projekcie. JAKIM? GDZIE? By coś zrobić trzeba wydać $, który ma się zwrócić. Więc powiesz może w jakim projekcie ten $ się zwróci?

  3. dylemat

    Co to znaczy "wytrzymałość dwukrotnie, a chruścików 1,5 razy wyższa niż wytrzymałość stali o tym samym przekroju"? Jakiej stali? Między zwykłą stalą konstrukcyjną a stalami stopowymi rozpiętość wytrzymałości jest ponad 10 krotna! Do jakiej stali więc porównujemy? I materiały organiczne charakteryzują się niską wytrzymałością termiczną. Co do systemów aktywnej obrony to nie wiem czemu autor zakłada zniszczenie w odległości 1m? Można np. wydłużyć czas reakcji i wydłużyć odległość zwalczania poprzez zwiększenie precyzji lokalizacji nadlatującego pocisku, zawężenie wiązki rażenia systemu obronnego i poprawę celności jego rażenia. W skrajnym przypadku umożliwiałoby to trafianie np. z działka w nadlatujący pocisk, być może przy użyciu pocisku zapalnikiem zbliżeniowym czy np. zastosowanie jakieś broni śrutowej o wąskiej wiązce lub jakieś rozwojowej koncepcji Metal Storm (szybkostrzelność teoretyczna ponad 1.6mln strzałów/min!) i właśnie zwiększenie celności systemów aktywnych i powiązane z tym wydłużenie odległości zwalczania zagrożenia (m.in. w celu umożliwienia oddania ponownego strzału w przypadku pudła) wydaje się najbardziej logicznym kierunkiem a nie jakieś "fale uderzeniowe", które zabiją własnych żołnierzy w pobliżu pojazdu...

    1. Nomad

      jakiej stali? najlepszej :)

    2. AlFret

      Jakos nie wierze w precyzyjne trafienie pocisku w locie. Jednak amunicja termobaryczna powinna pozwolic przynajmniej na cisnieniowy rykoszet pocisku! Kwestia w tym, aby odpalic taka glowice w odleglosci pozwalajacej na przelot pocisku nad czolgiem lub lepszym rozwiazaniem trafienie pocisku w ziemie.

    3. xxx

      Na porównanie do "jakiejś" stali nie zwróciłem uwagi - ale w pełni się zgadzam. Ogólnie dla mnie to jakiś bełkot albo "zasłona dymna". Patrząc na wywody autora dotyczące prędkości antypocisków służących do zwalczania różnych zagrożeń - czytałem dwa razy i nie rozumiem (tylko się domyślam co jest źle). Bo chyba o ile pierwszą prędkość - 300 m/s przeciwko rakietom - mogę od biedy uznać, to druga to chyba by mi pasowało 0.5-1.5 km/s. Chyba e antypocisk ma być strzałą z łuku... Sam myślałem kiedyś o systemie mogącym zakłócać tor lotu pocisków - bo oba typy pocisków ppanc. mają działanie "kierunkowe" - najgroźniejsze są gdy lecą po swoim torze (a nie "ukośnie") i trafiają prostopadle w pancerz ale zaprezentowane pomysły to raczej nie to... Ponadto "nie widzę" - możliwości "zniszczenia" pocisku podkalibrowego nawet idealnym trafieniem "od frontu" - można mówić o odebraniu mu cząstki energii kinetycznej lub "zbiciu" go z kierunku lotu; ale zniszczenie - chętnie bym to zobaczył!

  4. max

    http://www.ioe.wat.edu.pl/data/zalaczniki/_glos-akademicki/ga215_14-15.pdf My też prowadzimy badania nad aktywnymi systemami ochrony pojazdów.

  5. AlFret

    "zainicjować prace nad systemami „samouczącymi się”, zdolnymi do adaptowania się do zmiennych warunków pola walki" - raczej na wspolczesnym polu walki Czesto pierwszy pocisk bedzie tym ostatnim, zatem nie bedzie komu sie uczyc, chyba ze jako szybkie zebranie informacji o denacie! Wracajac do konfliktow: istnije podobno zasada, ktora mowi o tym, ze przegrany w poprzedniej wojnie bedzie wygranym w nastepnej! Pytanie tylko czy ostatnia wojne Polska przegrala czy wygrala.

    1. Rosynand

      Chodzi o materjały posiadające tzw. pamięć strukturalna/adaptacyjna. PL przegrała llWŚ "Obiektywnie socjaldemokracja jest umiarkowanym skrzydłem faszyzmu"cyt.J.Stalin

    2. von Stumpke

      No właśnie "podobno" : Niemcy przegrali dwa razy pod rząd.....

  6. Maxxi

    Co ciekawe w Polsce też prowadzone są prace badawczo rozwojowe nad podobnymi systemami. Link dla ciekawych: http://www.ioe.wat.edu.pl/data/zalaczniki/_glos-akademicki/ga215_14-15.pdf

  7. jjj

    Aktywne systemy ochrony pojazdów. Jak wybrać kierunki modernizacji...najlepszy kierunek to bezzałogowy dron czołg...wtedy aktywne systemy ochrony pojazdu będą zbędne... zaloga w bezpiecznym miejscu z dala od frontu...stracona szt zastapiona nastepna szt bezzałogowego pojazdu. MErkawa V miała być czołgiem bezzałogowym. Taki kierunek powinien być rozwoju sprzetu

Reklama